''Монгол Хөөрөг-2013'' үзэсгэлэн худалдаа

''МОНГОЛ ХӨӨРӨГ-2012'' үзэсгэлэн худалдаа

''Асашёрюү Д.Дагвадоржид Манлайбаатар Ж.Дамдинсүрэнгийн хар хөөрөг бий''

Энэ удаагийн зочноор бид сар шинийн баяр дөхөж буйтай холбогдуулан Урт цагааны баруун урд талд байрлах "Хөөрөг" үнэт эдлэлийн дэлгүүрээр орж, Монгол дархны ур ухааныг үе залгамжлан авч яваа эгэл жирийн Д.Пүрэвсүрэн гэх нэгэн залууг урьлаа. Сар шинийн баяраар хөөрөг зөрүүлэн мэндлэх түмэндээ доорх энгүүн ярилцлагыг хүргэж байна.

-Нэг үеэ бодвол хүмүүс Монгол хувцас, эд зүйлсээрээ гоёж гангалах дуртай болжээ?
-Монгол хүн болж төрснийх үндэстнийхээ соёл уламжлалаар бахархах хэрэгтэй. Монгол дээлээ өмсчихсөн, мөнгөн аяганд цайгаа уугаад суух сайхан шүү дээ. Цагаан сарын үед хөөрөгтэй хүний өөдөөс гар хоосон мэндчилэх их муухай байдаг. Ер нь цагаан сараар сайхан монгол гоёлтой хүний хажууд орос хувцастай хүн жулддаг шүү. Хэрвээ Монгол хүн өөрөө монгол гоёлоор гоёсон бол өөрийн эрхгүй цээж тэнэгэр, харц дээгүүр болдог. Энэ чинь л Монгол хүний бардамнал, бахархал шүү дээ.

-Хөөрөгний хийц их сонин санагддаг юм. Жижигхэн амсартай атлаа дотроо том орон зайтай. Яаж хийдэг юм бол?
-Хөөргийг амнаас нь алмаазан ирнүүдээр ухна. Эхэндээ чадвар, сүүлдээ мэдрэмж маш чухал байдаг. Хүн хичээнгүй хөдөлмөрлөж, сэтгэл гаргавал юуг ч сэтгэж хийж чадна. Манайхан Өлзийт хороололд урлантай байсан юм. Тэгээд тийшээ очиж дарх хийнэ гэж байгаад баримлын шавраа мартаад оччихож. Ганцхан баримлын шаврын төлөө буцаад явалтай нь биш. Тэгээд шар шавар, тос гээд хэрэгтэй бүхнийг олж байгаад баримлын шавар хийж байлаа. Хийхийг хүсвэл бүтэхгүй зүйл гэж байхгүй л дээ.

-Харин хөөрөгний чулууны хувьд?
-Дэлхий ертөнц дээр их олон төрлийн чулуу байдаг. Дэлхийн хамгийн шилдэг номин Афганистанд, хаш нь Оросод, пийсүү Бирмд, харин хамгийн шилдэг мана бол Монголд байдаг. Гэхдээ Афганистанд юм уу, Бразильд мана байгаа боловч хамгийн элбэг тархацтай нь Монгол байдаг. Хятад гэхэд л чулууны 5000 жилийн түүхтэй. Бид Хятадад очиж технологи сонирхож байсан. Дархан хүн бүр өөрийн өвөрмөц хийцтэй байдаг. Урласан зүйлийг нь “Ямар зүлгүүрээр яаж өнгөлөөд байнаа” гээд асуухад л “мэдэхгүй ээ, энд байгаа 30 хүн өөрсдөө ямар нэгэн аргаар өнгөлж л байгаа” гэдэг. Тэр хүмүүс нь өөр өөрийн технологийг хадгалаад олон үе дамжчихсан нь ч бий. Жишээ нь тэнд байгаа /сурв: өрөөнд байсан эмээлийг заав/ эмээлийн нинжин гөлмийг хятадын Няньжин хотод хийсэн шиг байгаа юм, нэрнээс нь харахад. Гэхдээ энэ гөлмийг хийдэг технологи нь өнөөдөр байхгүй. Мэддэг хүн байхгүй болчихсон. Технологи нь байхгүй болчихсон учраас нэг сая байсан үнэ нь 13 сая төгрөг болоод өсчихсөн. Хятадад очоод асууя гэхээр хэн ч мэдэх юм, бүү мэд. Тэгэхээр дархан хүний үе дамжсан технологи гэдэг бол гайхалтай л даа.

-Дархан хүн бүр өөрийн хийцтэй байдаг гэснээс манайхан дарьганга хийц, батноров хийцийн ялгаа нь юундаа байна?
-Нутаг нутагт нэг сайхан дархан байхад тэр хүнд шавь орж технологийг нь сурч уламжилдаг. Дарьганга, Ноён сэврэй хийцvvд аяганд, Батноров, Боржигон хийцvvд эмээлэнд, Далай чойнхорын хийц ган сийлбэр, хэт хутга, толгойн хэрэглэлд илvv тодорсон давтагдашгvй хийц найруулгатай байдаг. Хээний хувьд Дарьганга гэхэд давхар хээгээрээ алдартай. Наанаа хээ байхад цаана нь бас хээ харагддаг. Батноров хийц гэхээр бат бөхийн билэг тэмдэг болгож сүлжиж хийдэг. Ноён сэврэй хийц гэхэд цул мөнгөөр хийдэг. Нүнжигтэй гэдэг дээ. Дарьганга хийцийн аяга таван лан байхад, Ноён сэврэй хийцийн аяга 15 лан байх жишээтэй. Далай чойнхор вангийн хошуу, Архангайн тийшээ гэхэд модоор урладаг, өндөр түвшинд ган сийлбэр хийдэг. Жишээ нь, манайх бол хөөрөгний нуухыг дээд түвшинд хүртэл хийлээ. Нуухны ул нь гэхэд л өнө мөнх, бат бөхийн илэрхийлэл нацагдоржоор хээлж, ноён сэврэй хийцээр бөгжийг нь хүрээллээ. Энэ нь мөнхөд ноён байхын билэгдэл юм. Халбага нь зааны соёогоор хийсэн. Энэ нь амар амгаланг илэрхийлсэн байдаг. Толгойг нь шүрээр хийсэн. Шүр бол хүнд аз жаргал өгдөг гэдэг.

-Аль нутагт ямар чулуу элбэг вэ?
-Монгол Улсад энд тэндгүй сайхан чулуу бий. Усан болор, утаат болор, мана, маргад эрдэнэ гээд. Өвөрхангай аймгийн Богд сум гэхэд Арц богд гэдэг газар гайхамшигтай чүнчигноров, гартаам, мана бий. Дорноговь гэхэд тэр чигтээ манын уурхай байна. Бороо орсны дараа газар өнгө өнгөөрөө гялалзаад л. Гайхалтай сайхан. Гэхдээ газар гоё өнгө өнгөөрөө харагддаг ч гэсэн хагарал ихтэй. Таван тонн чулуунаас нэг хөөрөг гарсан тохиолдол ч бий. Гэтэл аргалын чинээ ганцхан чулуунаас хөөрөг гарсан тохиолдол ч бий. Юм гэдэг чинь сонин шүү дээ. Монгол гэхдээ чулууны түүх их багатай. Ер нь мана яваандаа их үнэтэй болно гэсэн яриа бий. Хэрэглээ ихтэй болохоор ховордох нь байна.

-Хөөрөгний хэлбэр хийц нь цаг үеэ дагаж өөрчлөгдөх үү?
-Мананы хэлбэр гэж тусдаа хэлбэр бий. Цүдгэрдүү. Хашны хэлбэр гэхэд өөрөө барын цагаан гээд хэлбэртэй. Цэмцгэрдүү хавтгайдуу байдаг. Ер нь тухайн чулууныхаа өөрийн хэлбэрээр нь хийхэд илүү гоё зохимжтой харагддаг.

Сурв: Биднийг ийнхүү ярилцаж байх зуур түүний ажлын өрөөнд хүн байнга орж гарна. А.Сүхбат аварга хүртэл хөөргөө барьсаар орж ирээд гарна лээ.

Мөн биднийг ийнхүү ярьж байх зуур гаднаас хөөрөг барьсан нэгэн хүн орж ирж, элдвийг асуусаар гарсан юм.

-Та саяын хүний хөөргийг их олон жилийн настай байна гэж хэллээ. Хэдий үеийнх юм шиг байна?
-Дунджаар 300 жилийн настай хөөрөг байна. Хөөрөгний хэлбэр хийц нь өөрөө цаг хугацаагаа тодорхойлдог. Жишээ нь 1600-д оны үеийн хөөрөг ёроолгүй, бондгордуу хэлбэртэй байдаг. 1800 оны үеийнх нь мөртэй, ёроолтой, ам нь хонхор илүү уран болсон байдаг. Тэгэхээр 300 жилд юу эс тохиогоо аж. Сэв доргиогүй, их нямбай эдэлсэн байна. Хуучны хөөргүүд ихэнх нь доргиотой, цав орсон байдаг. Социализмын үед хөөргийг хэн ч тоохоо байгаад хүүхдүүд тоглодог байж. Тийм үед юмны цаад учрыг гадарладаг нямбай чамбай хүн хөөргийг их сайхан хадгалж, үр удамдаа үлдээж чаддаг байх нь. Хөөрөг сэвгүй байх тусмаа үнэтэй. Ямарваа нэгэн чулуу хагаралтай, сэвтэй байвал 80 хувь нь үнэгүйддэг. Дэлхийн хаана ч хагарал, сэвтэй чулууг “амьдрал сэвтүүлнэ” гэдэг байдлаар тийм ч дуртай биш ханддаг.

-Ер нь таны мэдэж байгаагаар эртнээс уламжилж ирсэн хөөрөг хэр олон бий вэ?
-Монголын буян үнэхээр их юм. Олон сайхан хөөрөг бий. Нутаг ус бүрт үе дамжсан сайхан хөөрөг заавал байдаг. Тэрийгээ их сайхан хадгалж ирсэн. Жишээ нь Асашёрюү Дагвадоржид Манлай баатар Дамдинсүрэнгийн хар хөөрөг бий. Гайхалтай ур хийцтэй. Улаан загалмайн нийгэмлэгийн ЕНБД Самдандовж гуайд гартаамны дээд болсон “их эрдэмтэй” гэж ярьдаг солигддог зураг шиг өнгө нь хувирдаг гайхалтай хөөрөг бий. Тэр хөөргийг барихад хэзээ ч уйдахааргүй. Гэх мэт их олон хүний нэр дурьдах юм шиг байна.

-Тэгвэл хамгийн өндөр үнэтэй хөөрөг гэвэл?

-Үнэлэгдэшгүй. Хэдээр ч зарж, авч болно. Ховор нандин бүтээлд үнэ хэлнэ гэдэг хэцүү. Зарим хүн “миний хөөргийг үнэлээд өгөөч” гэдэг юм. Хэлэх боломжгүй, би мэдэхгүй гэхээр заавал хэл гээд болдоггүй. Тэгэхээр нь би “дунджаар 30 мянган төгрөгөөс 300 сая хүрнэ гэж л хэлэх юм байна даа” гэдэг юм. Хэн барьж байсан бэ гэдгээс хөөрөгний үнэ бас шалтгаална. Зөв сайхан энергитэй хүний хөөрөг үнэ цэнэ өндөртэй. Буруу гараар орсон хөөрөг бол үнэ муутай гээд сайн, муу зүйл байна.

-Аливаа бүтээлийн насжилт үнэд бас их нөлөөлдөг байх?
-Би нэг Баянхонгорын Баян-Өндөр, Баянцагаан сумдаар 97, 98 оны үед дарх хийж байсан юм. Тэр үед Баянцагаан суманд Дамба гээд сайхан хүн байлаа. Тэр хүн биднийг урт цагаанд байхад гурван хөдөлдөг луутай, ёроолдоо эвтэй дөрвөн амьтантай аяга хийлгэсэн юм. Би багахан байсан болохоор их сонирхолтой хийж байсан. Тэгээд дөрвөн жилийн дараа хөдөө явж байгаад намайг “ирээрэй” гэсэн нөгөө ах дээрээ очлоо. Тэгээд нутгийнхан ирээд “тэрний хийсэн тэр гайхалтай, тэр ийм учиртай” гээд л хууч хөөрлөө. Тэгсэн нөгөө ах аягаа гаргаж ирснээ “за энэ бол Дарьганга хийцийн аяга байгаа юм. Одоо ингэж хийдэг хүн байхгүй ээ” гэж байна. Мань хүн нутаг усныхандаа тэгж хэлсэн юм байлгүй. Гэхдээ л тэгэхэд надад их сайхан санагдаж “мөн ч гоё аяга юмаа” гэж хэлж байлаа.

-Яагаад. Таны хийсэн зүйлийг тэгж ярих нь онцгүй биш гэж үү?
-Яахав, харахад би жаахан хүүхэд шиг санагдсан байх л даа. Тэгээд хүмүүс хуучных гэж ярихаар үнэтэй санагддаг. Надаар ээмэг, бөгж хийлгэсэн хүмүүс “Бээжинд хийлгэсэн, Германд явж байгаад хийлгэсэн” гэж ярьдаг. Хийлгэсэн хүнээ зааж өгдөггүй. “Та нэг зүүгээд хүрээд ирээч” гэхээр “яах юм, чи санаад хүнд адилхныг хийгээд өгчихнө” гэдэг ч хүн бий.

-Уучлаарай, таны ярьж буйгаас тэрслүүд гэмээр зүйл асууя. Хөөрөг гэх мэт эдийн засгийн эргэлтгүй үхмэл хөрөнгөнд яагаад хүмүүс сая саяар нь мөнгө зардаг юм бол. Гэтэл бизнес эрхлээд хүмүүсийг ажлын байраар хангах ч юм уу өөр эерэг ашигтай зүйлд мөнгө зарж болмоор юм шиг?
-Дэлхий даяар үнэд ороод байна л даа. Зарим хөөрөг 50-100 сая хүрч байна. Жил ирэх тусам үнэ нь өсдөг, ямар ч эрсдэлгүй хөрөнгө. Сая Гонконгийн бирж дээр 13 кг-тэй хаш чулуу 13 сая доллараар зарагдлаа. Яахав, янз бүрийн бизнес хийх юмсан гэдэг бодол төрдөг л юм. Гэхдээ хүн чаддаг юмаа л хийх ёстой. Угаасаа тийм бодол төрдөг нас бий л дээ. Бүхнийг хийчихэж болохоор юм шиг тийм нас бий. Надад ч байсан /инээв/.

-Монгол дархчуудын уналтын үе байв уу?
-Байлгүй яахав. Саяхан болж өнгөрсөн санхүүгийн хямралын үед бид мөнгөн бүсийг ид үйлдвэрлэгч байлаа. Манай хийсэн аяга, бүс их нэр хүндтэй сайн зарагддаг байсан юм. Тэгэхээр нь Өлзийт хороололд нэг байшин худалдаж аваад, тэндээ үйлдвэрлэлийн орчин бүрдүүллээ. Тэгээд бүсээ хийгээд эхэлсэн чинь яг санхүүгийн хямрал таараад юун бүстэй манатай боллоо. Тэгээд битүүний урд өдөр ажилчдынхаа цалинг өгөөд халаасандаа 30 мянган төгрөгтэй үлдэж байсан. Арван мянгаар нь аавтайгаа золгоно, арван мянгаар нь хадамтайгаа золгоно гээд л. Битүүний өдөр цагаан мөнгөө зарах гээд явсан чинь авах ч хүн байдаггүй, тэгээд маш хямдхан зарж байж цагаан сарыг өнгөрөөж байлаа. Хүмүүсийнхээ цалинг өгчихсөн болохоор сэтгэл арай гайгүй шинэлсэн дээ.

-Дараа нь санхүүгийн хямралаа хэрхэн даван туулж байв?
-Бид тэр үед өөрсдөө их зөв байсан болохоор хүмүүс биднийг хүлээж авсан болов уу. “Би ийм зүйл хийсэн. Та авах боломж гарвал аваач” гэхэд татгалзахгүйгээр биднийг дэмжиж байсан. Санаа зөв бол заяа зөв гэж их үнэн үг юм. Хэрвээ би хэн нэгэн хүнд муу зүйл хийж өгөөд, хуурч гомдоосон бол хэн ч наашаа харахгүй нь байна. Олонтой байх их сайхан. Хүнд хэцүү үе тулгарахад даваад гарахад туслаж, дэмжих олонтой байдагтаа би тэр бүх хүмүүст баярлаж явдаг.

-Ер нь энэ салбарт ажиллахад хэр хүндрэлтэй вэ?
-Манай улс жижиг дунд үйлдвэрлэгчдээ дэмждэг байх хэрэгтэй юм шиг санагддаг. Одоо гадуур туркийн мөнгөн ээмэг, бөгж гэхэд л сорьцондоо хүрч байгаа үгүй нь ч мэдэгдэхгүй зах зээлийг эзэлчихсэн байна. Гэтэл бид Оросод үзэсгэлэн худалдаа зохион байгуулах гээд очиход нэг төрлийн бараа бүтээгдэхүүн хоёроос дээш тоогоор оруулна гэвэл 10 дахин нугалсан үнэтэй татвар төлнө гэж байгаа юм. Энэ бодлого нь дотоодынхоо үйлдвэрлэгчдийг дэмжиж байна. Туркийн өндөр хөгжсөн технологиор хэдэн мянга, саяар нь цацсан 30 мянгын ээмэгний дэргэд бид хэчнээн нарийн ээмэг, зүүлт хийсэн ч 80 мянга гээд зогсож байх нь утгагүй болчихоод байгаа юм. Тэгээд манайхан чинь сорьцгүй бол хураана, сорьц дарахад нэг ээмэг бөгжинд 1500 төгрөг нэмэгдэнэ гээд л. Ингээд олон талаас шахалт ирээд байхаар ямар ч хүн үйлдвэрлэл явуулах боломжгүй болж ирдэг. Тэгэхээр бид уламжлалт зүйлээ л хамгийн сайн хийе. Бидний уламжлалт зүйлийг япон хүн, турк хүн хийж чадахгүй. Тийм учраас хэт хутгаа, эмээлээ, хөөргөө хийе. Ингэвэл бас нээлттэй болоод эхлэж байгаа юм. Бас дандаа л төр засгаа муулаад, хараад суухын оронд гарц хайх хэрэгтэй.

-Таны мөрөөдөл?

-Ийм олон сайхан уран дархчуудтай нэгэн үе хамт амьдарч байгаадаа өөрийгөө азтай гэж боддог. Миний анхны багш Намсрай гээд Гар урлалын үйлдвэрт хөөмийлчин, ган сийлбирчин байсан. Миний дархны минь хадаг барьж орсон багш маань Монгол Улсын начин, алдарт уяач Гарамжавын Ганхүү гэж хүн бий. Тэр багш маань сайн сайхан бүхнийг надад зааж өгсөн. Оргодол гээд их сайн дархан хүн бий. Мандухай цэцэн хатан киноны эд зүйлсийг хийж байсан. Гээд их олон хүн бий. Бид цаг нарыг умартаад заримдаа их юм яринаа. Тэгэхээр энэ сайхан хүмүүсийн бүх чадварыг багтаасан нэг гайхалтай зүйлийг хийх юмсан. Оргодол, Наянжин, Батсүрэн, Намсрай гээд өөр өөрсдийн ур чадварын онцлогоороо алдартай энэ хүмүүсийг нэгтгээд Дэлхийн долоон гайхамшгийн нэг Тажмахал шиг Монгол гэрийг гайхалтай сайхнаар бүтээх юмсан гэж мөрөөддөг юм. Гэр нь эрдэнийн чулуун чимэгтэй, чүнчигноров ширээтэй, оюу номин сандалтай, хананы хадааснууд нь бүгд оюу, хаалга нь бүхэлдээ эрдэнийн чулуугаар хийчих юмсан, гайхамшгийг бүтээх юм сан. Гэхдээ үүнд бас их нарийн зохион байгуулалт хэрэгтэй юм. Бас их зөв сэтгэлтэй хүмүүстэй нэгдэх хэрэгтэй юм. Ийм л зүйлийг мөрөөддөг дөө.

-Харин таны амьдралдаа баримталдаг зарчим?
-Би олонтой сайхан нөхөрлөөд, хүн гомдоохгүй юм сан, сэтгэлд дутуу юм хийхгүй байх юмсан гэж боддог. Тэнд нэг жоохон юм дутуу даа, гээд яаруу сандруу хийгээд өгчихсөн байхад очоод хоол идэхэд ч хэцүү. Хаана салж унаж байгаа бол гэдэг ч юм уу, бүр ургуулан бодогдоод байдаг. Энэ ертөнцийг бид хамт л туулах учраас нэгнийгээ гомдоох хэрэггүй юм. Хүн гэдэг бол сэтгэлийн амьтан шүү дээ.

Дашрамд сонирхуулахад, эдний хамт олон хоёрдугаар сарын 1-ээс цагаан сарыг хүртэл өөрийн урласан хөөрөг, алт, мөнгөн аяга, хөөрөгний халбага нуухаа үзүүлсэн “МОНГОЛ ХӨӨРӨГ-2012” үзэсгэлэн худалдааг өөрийн дэлгүүр дээрээ зохион байгуулах юм байна.

Ярилцсан О.Ариунбилэг

Хөөрөгний тухай

Хүн төрөлхтөн анх 16-17 дугаар зууны үед хамрын тамхи гээчийг бий болгожээ. Навчин болон хамрын тамхи 16-р зууны сvvлээр португал, испанийн далайчид, худалдаачид, шашны зvтгэлтнvvдээр дамжин Филипинээс эхлэн Японоор дамжин тус бvс нутагт тархсан гэж судлаачид vздэг. 17-р зуунд тэндээсээ зvvн хойд хятад, солонгос монгол руу тархсан гэж бичигдэх нь нь ч бий. Хятадууд хамрын тамхиа хийх савыг төрөл бvрийн хэлбэр хийцтэйгээр хийх болж, vvндээ шил, шаазан гэх мэт төрөл бvрийн материалуудыг ашиглан яваандаа урлаг, гоёл чимэглэл талаасаа их хөгжин дэлхий нийтээр Chinese snuff bottle гэсэн нэрээр мэдэгдэх болсон. Хятадын Гуанжоу, Бээжин, Шанду, Ляонин мужууд, Тvвд , Монголд хөөргийг хийж ихэд хэрэглэх болсон бөгөөд Тvвдэд янз бvрийн металлаар , Хятадын Ляонин мужид гартаамаар хийх нь их байжээ.

Монголчуудын хувьд амар мэндээ мэдэн хөөрөг солилцон тамхилах ёс дээр үеэс бий болжээ.Хөөрөг нь хөгжлийнхөө явцад тухайн хүнийхээ зэрэг дэв, зиндааг тодорхойлдог хэрэгсэл болжээ. Мaонгол хөөрөг хийц загварын хувьд хятад юм уу бусад улсын хөөрөгнөөс ялгагдах онцлогтой болсон байдаг. Монгол хөөрөгийг үнэлэхэд түүний толгой, нуух, халбага, ухалт,хэлбэр, чулууны бүтэц, нас, хэн хэрэглэж байсан түүх зэрэг нь нэн чухал байдаг.

Түүхэн хөгжлийн эхэн үед хөөрөг дугуй хэлбэртэй байсан нь аажимаар өөрчлөгдөж өнөөгийн хэлбэрт иржээ. Хөөргийг хийхдээ чулууг усан өрмөөр засч хийдэг. Тиймээс чулууг чулуу биш ус дийлдэг гэсэн үг гарсан болов уу. Монголчууд өөрийн нутагт байдаг хагас vнэт, гоёл чимэглэлийн чулуунуудыг хөөрөг хийхэд өргөн ашигласан байдаг. Yvнд чvнчигноров, гартаам, мана, хаш зэрэг олон төрлийн чулуунууд орох бөгөөд сvvлийн vед манайд байдаггvй чулууг авчруулан хөөрөг хийлгэх болсон байна.

Гартаам мана

Баячууд цагаан өнгийн хөөргөөр гоёсон хэвээр байна. Хаш хөөрөг бусад үнэт чулуунаас хатуулгаараа илүү. Мөн байгаль дээрээс тэр бүр томоороо нь олборлох нь ховор. Байлаа ч хөөрөг хийх хэмжээнийх нь тун бага. Тиймээс өнгө сайтай, хатуулаг чанараараа, ховор нандин байдгийнхаа хувьд үнэтэй. Хаш эдэлдэг хүний яс хугарч бэртдэггүй гэж ярьдаг.

Шүрэн хөөрөг

Хаштай адил үнэтэйд тооцогдох хөөрөг бол шүрэн хөөрөг. Шүрээр голдуу сийлбэртэй хөөрөг хийдэг байжээ. Шүрэн хөөргийг голдуу эмэгтэйчүүд барьдаг байжээ. Шүрэн эдлэл хэрэглэдэг хүний бамбай өвчилдөггүй юм байна.

Мана хөөрөг

Мана чулууны хувьд олдоц ихтэй, энэ чулуугаар хийсэн хөөрөг олон байдаг тул төдийлөн үнэ хүрдэггүй. Энэ утгаараа ч тэр үү ийм хөөргийг жирийн иргэд илүүтэй барьдаг. Манан хөөргийг барьдаг хүн хэзээ ч саа өвчин тусдаггүй гэж ярьдаг. Саа өвчин тусч ам, нүүр нь муруйсан хүн гартаам хөөргөөр нүүрээ зөөлөн үрсээр эдгэсэн тохиолдол байдаг байна.

Чүнчигноров хөөрөг

Чүнчигноровыг монголчууд доржплам гэж нэрлэх нь бий. Хүний биед үүссэн элдэв яр, шархыг чүнчигноровоор үрж эдгээдэг домтой. Хуучны улсуудын хэлсэнээр мэдрэлийн цочмог өвчинөөс үүссэн могой яр, сум яр өвчин эмчлэгдэхгүй үхэх тохиолдол гарч байжээ. Энэ үед жинхэнэ сайн чанарын чүнчигноров хөөргөөр эмчилдэг аж.

Сүүжин хөөрөг

Гаднаас нь харахад шилтэй адил тунгалаг өнгөтэй энэ хөөргийг дотор сүүж, үстэй сүүж, манатай сүүжин хэмээн олон ангилдаг байжээ. Энэ хөөргийг барьсан хүн хөөргөөрөө нүдээ илвэл нүдний хараа сайжирдаг гэж ярьдаг.

Эх сурвалж: mongoldarhan.blog.banjig.net

Д.Пүрэвсүрэн: ЭЗЭН Нь БАХАРХАН ХЭРЭГЛЭХ САЙХАН ЭД УРЛАХ НЬ ДАРХАН ХҮНИЙ МӨРӨӨДӨЛ

Урт цагааны баруун урд байрлах үнэт эдлэлийн “Хөөрөг” дэлгүүрт олны хөл тасардаггүй. Үнэт эдлэл худалдаж авахаас гадна монгол дархны ур ухаан шингэсэн дахин давтагдашгүй эдлэл урлуулах гэж эднийхийг зорих хүн олон. Дархчуудын дунд “Уран Пүүжээ” хэмээн нэрлэгдсэн дархны урлан энд байдаг юм. Тэдний урланд зочиллоо.

-Дархан хүн бурхан ухаантай гэдэг. Таны ур ухаан хаанаас эхтэй вэ?

-Ээж маань гар урлалын үйлдвэрт ажилладаг байлаа. Ээжийгээ дагаж ажилд нь очсоор байгаад дархны ажлыг сонирхох болсон доо.

-Дархны эрдмийг хэнээр заалгав?

-Миний багш улсын начин, алдарт уяач, дархан Г.Ганхүү гэдэг хүн бий. 16 настайдаа багшдаа хадаг барьж шавь орж байлаа. Багш маань дархны эрдмээс гадна монгол жаяг ёс, монгол дархны ёс зүй гэдгийг зааж өгсөн. Мөн зураач, барималч Намсрай, дархан Батзориг, Батжаргал, эдийн засгийн ухааны доктор Гомбо нарын олон сайхан багш бий.

-Багш тань монгол дархан ямар ёс зүйтэй байх ёстой гэж сургадаг байв?

-Энэ олон кг мөнгө, олон лан алт, төрөл бүрийн эрдэнийн чулуун дунд сууж, эднээр тансаг сайхан эдлэл хийнэ гэдэг буянтай хүний ажил. Өвөг дээдсээс үе дамжиж ирсэн үнэ цэнэтэй, эрхэм нандин зүйлээ авчирч юм хийлгэж байхад нь дархан хүн асар хариуцлагатай хандах учиртай. Алдаж асгаж, эвдэж хэмхэлж, сольж хольчих вий. Хүний өгсөн алт, мөнгөний хэмжээ нь адилхан байсан ч хооронд нь сольж, хольж болохгүй. Өөрийнх нь юмаар л хийж өгч бай. Нүнжигтэй юм хийж өг. Нүд хуурсан, нимгэн хуурамч юм хийж өгч болохгүй гэж сургасан.

Сайн багшаар дархны эрдэм заалгасных, би аливаа зүйлийг сэтгэлээсээ хийдэг. Сэтгэлээсээ хийсэн зүйл сайхан бүтээл болдог юм. Илүү ашиг олъё гэж бодож хийвэл олигтой болохгүй. Сүүлийн үеийн мөнгөн аягыг хар л даа. Орц нь багасаж, мөнгө нь нимгэрээд мөнгөн аяга биш, бэлэг дурсгалын зүйл боллоо шүү дээ. Шилэн хоргонд тавиад л харж суудаг, эдлэх юм бол цоорчихдог болсон. Энэ бол бизнес хэт хөөсний шинж. Би хийвэл хийсэн шиг хийхийг боддог. Аавын минь өвлүүлсэн эд гээд гаргаад хүнд үзүүлэхэд ичмээр, хаяж болохгүй, авч болохгүй юм хийчихвэл дархан гэж яваад яах вэ.

-Ихэвчлэн ямар бүтээл хийдэг вэ?

-Эхлээд багштайгаа хамтарч бөхчүүд, уяачдын малгайн оройн титэм, тэмдэг хийдэг байсан. Дараа нь аяга хийдэг болж, “аяганы Пүүжээ” гэдэг нэр авсан. Бас бүс хийсэн. Одоо бол эмээл, хазаар, аяга, бүс гээд уламжлалт хэрэглээний эдлэлийг түлхүү хийж байгаа. Сүүлийн үед чулуу сонирхож, хөөрөг хийж байна. Өөрсдөө чулууны цехтэй болсон.

-Алт мөнгөний дархны сонирхлыг чулуу юугаараа татав?

-Дэлхий нийтээрээ чулууг сонирхож байна. Чулуу бүхэн өөрийн энергитэй. Үүнийг атгахад байгалийн энерги авах шиг санагддаг. Дэлхийн сайн чанарын мана Монголд байдаг. Гэтэл хэдэн зуун сая төгрөгөөр үнэлэгдэж чулууг үнэгүй шахам гадагш нь зөөж байгаад харамсдаг. Хөрөг гэдэг дээшээ харсан сав. Хөөрөгний хэлбэр хийц, донж маяг нь дахин давтагддагг үй. Би хөөрөгний эх орон Англид үзэсгэлэн гаргах юмсан гэж мөрөөддөг.

-Дархны газарт чинь хэдэн дархан ажилладаг вэ?

-Би нэг ахтай, гурван дүүтэй. Ах, дүү нартайгаа нийлж, Урт цагаан дээр алт мөнгөний дархан хийж байлаа. Бид энэ хавиар подваль түрээсэлж, олон жил явсан. Тэгээд өнгөрсөн жилээс компани байгуулж, “Хөөрөг” гэдэг дэлгүүр нээсэн. Бид Урт цагааны орчимд 20-иод жил болж байгаа. “Дассан газрын даавуу зөөлөн” гэж эндээ л баймаар санагддаг юм. Дархны газраа өргөжүүлж, 20 орчим дархан ажиллуулж байна. 10-аад хүүхэд дагалдуулж сургаж байгаа. Хүүхэд залууст дархны эрдэм зааж сургаж, сайхан юм хийе, сайхан амьдаръя гэсэн хүсэл зорилготой хүмүүстэй хамтарч ажиллахад бэлэн байна. Сүүлийн үед бэлэнчлэх сэтгэлгээ давамгайлаад байх шиг. Зүгээр сууж байгаад хялбар аргаар мөнгө олох хүсэлтэй хүн олон байна. Залуус хөдөлмөрлөж мөнгө олохын амтыг мэдрээсэй. Юм хийж байгаа хүнийг одоо үнэлж эхэлж байна. Ажил хийж байгаа хүний амьдрал дээшилж байна шүү дээ.

-20-иод жил дарх хийхдээ хэчнээн бүтээл урласан бол?

-Дунджаар 7-8 мянган хүнд юм хийж өгсөн. Манайх баярын үеэр их ачаалалтай болчихдог. Намайг дарх хийж эхэлсэн үеэс үйлчлүүлсээр ах дүү шиг болчихсон байна ирдэг хүмүүс олон. Тэд маань баярын үеэр цагийг нь тулгаж ирээд “Чамайг л зориод ирлээ” гэхэд үгүй гэж хэлж чадахгүй их хэцүү байдаг. Бид цөөхүүлээ, үйлчлүүлэгч олон болохоор амжихгүй. Нэг уйтгартай нь баяр ёслолын үеэр гэртээ байж чаддаггүй. Захиалгад дарагдчихаад дархны газартаа сууж байдаг.

-Танай брэнд бүтээгдэхүүн “Бадар хундага” гэж гоё аяга байдаг тухай сонсож байсан?

-Бадамлянхуа цэцгэн хэлбэртэй алтан аяга байдаг юм. Дотор ёроолд нь ирээдүй, урт удаан амьдралыг бэлгэдсэн тугалан заан товойлгож хийсэн. Аяганд сархад хийхэд заан нь хөдөлж буй мэт харагддаг юм.

-Бүтээлүүдээрээ үзэсгэлэн яармагт оролцдог уу?

-Тун цөөхөн оролцсон доо. Толгой өндийх завгүй ажилтай сууж байтал үзэсгэлэн яармаг болоод өнгөрчихдөг юм. Манайх “Шилдэг үйлдвэрлэгч” гэсэн өргөмжлөл, цом авч байсан.

-Бүтээлүүдийнхээ загварыг яаж гаргадаг вэ. Хүмүүсийн захиалснаар хийх үү?

-Онгод орно гэдэг нь ч юм уу, сэтгэлийн баяслаар гоё санаа орж ирэх үе бий. Гоё чулуу харахад ч юм уу, үнэхээр гоё юм хийлгэе гэсэн сайхан энергитэй хүн ирэхэд сэтгэл хөдөлдөг. Хэчнээн дараалалтай байсан ч хамаагүй, хүлээж байгаад хийлгэе, ийм л гоё юм хийлгэмээр байна гэсэн хүн орж ирэхэд сайхан санагдаж эрч хүч авдаг. Хүн тэгж орж ирэхэд муу юм хийж өгч болохгүй шүү дээ.

-Үйлдвэрлэл эрхлээд явахад бэрхшээлтэй зүйл тохиолдож байна уу?

-Монголд сайхан юм үйлдвэрлэвэл авч эдэлье гэсэн хүмүүс байна. Харин сайхан эд хийдэг уран бүтээлч нь цөөдөөд байна. Үйл ажиллагаагаа өргөжүүлье, хүн ажилд авъя гэхээр шаардлага хангах хүн ирэхгүй юм. Уг нь манайх тийм өндөр шаардлага тавьдаггүй шүү дээ. Сайн ажилладаг залуус Солонгос руу явж, тэнд эрүүл мэндээ золиослон хамгийн хүнд хэцүү ажлыг нь хийж байна. Монголдоо илүү ихийг бүтээх боломж байсаар байтал өнөө маргаашийн 2-3 мянган долларын цалинд хууртаж тийшээ явмааргүй санагддаг. Энэ газар нутгийн эзэд нь ийш тийшээ тарж яваад, гаднынхан нутагт маань эзэн суучихаад байна шүү дээ.

Сайхан амаръя гээд хөдөө явахаар гадаадын компаниудын лицензтэй талбай гээд хөөж туугаад тайван ч явуулахгүй болсон байна билээ. Заримдаа энэ газар шороо хэнийх вэ гэдэгт эргэлзмээр болчихоод байна. Сар бүр 21 мянган төгрөг тарааж байхын оронд орчин үеийн томоохон үйлдвэр байгуулчихвал улс орон, ард түмэнд хэрэгтэй шүү дээ. Сүхбаатарын хөшөө, Чингисийн хөшөөг Монголын дархчууд цутгаж чадна. Даанч цутгуурын ганц ч үйлдвэр байхгүй болохоор Хятадад цутгуулахаас өөр аргагүй болж байгаа юм. Ингэж байтал а ш и г т малтмал, алт, нүүрс маань дуусвал яах вэ.

Нэг өдөр хятадууд монголчуудыг визтэй оруулдаг боллоо гэвэл яах вэ. Ганц гайгүй гутлын үйлдвэргүй юм чинь олон хүн гуталгүй явах болно доо. Надад хийе, бүтээе гэсэн их хүсэл байна. Монгол дээл, гутлын үйлдвэр байгуулмаар байна. Өөрөө бүх зүйлийг хийж өдий хүрсэн болохоор бүгдийг хийчихмээр санагдах юм. Би одоо томоохон үйлдвэр байгуулмаар байна. Гэтэл надад зээл олдох уу, үгүй юү. Манайх банк бус санхүүгийн байгууллагаас л зээл авч байснаас банкнаас зээл авч байгаагүй. Жижиг, дунд үйлдвэрийг дэмжих зээл гэдгийг нь авахын тулд олон шат дамжиж, олон хүнээр гарын үсэг зуруулдаг. Амар олдохгүй юм билээ.

Х.Уянга

Бидний тухай

“Тэнгэрийн Угалз” компани нь 1992 оноос эхлэн Монголын уламжлалт уран дархны чиглэлээр хориод жил тасралтгүй үйл ажиллагаа явуулж одоогоор уран дархны чиглэлийн мэргэшсэн байгууллага болоод байна. Тус компани нь Монгол төрийн захиалгаар төр засгийн тэргүүнүүдийн бэлэг дурсгалын зүйлүүдийг Монголын урлаг, уран дархны гайхамшигт загвар дизайнаар алт, мөнгө, үнэт чулуугаар чанарын өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэхийн зэрэгцээ “Гар урлалын шилдэг бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгч” номинацад 3 удаа шалгарсан шилдэг үйлдвэрлэгч болсон юм. Мөн Монгол улсын болон аймаг сумдын зэрэг цолтой бөхчүүдийн болон алдар цолтой уяачдын малгайн тэмдэг, титэмийг албан ёсоор үйлдвэрлэгчээр шалгарсан байгууллага юм. Манай компанид 20 жил дархны ажил эрхэлсэн нарийн мэргэжлийн уран дархчуул ажиллаж байна. Манай компани нь дараах чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулж байна.

Үүнд:

- Үнэт чулуун хөөргийг монголын шилдэг загвараар үйлдвэрлэх.
- Хөөрөгний нуух, халбагыг өвөрмөц шийдэлтэйгээр хийх.
- Байгалийн чулуун эдлэлийг бэлэг дурсгалын эдлэл болгон засаж үйлдвэрлэх.
- Бадар аягыг үндэсний шилмэл хээтэйгээр мөнгөлж үйлдвэрлэх.
- Алт, мөнгөн гоёл чимэглэлийг урлалын гайхамшигт хийцээр үйлдвэрлэх.
- Бөхчүүдийн малгайн тэмдэг, улсын алдарт уяачын малгайн тэмдэг зэрэг улсын чанартай олон захиалгыг чанарын өндөр түвшинд хийж гүйцэтгэж байна.

ХОЛБОО БАРИХ

Хаяг: Урт цагааны баруун урд талд байрлах ''Хөөрөг'' үнэт эдлэлийн дэлгүүр
Утас: 88030606, 99117861